در ابتدا تعریفی از رابط کاربری و تجربه کاربری خواهیم داشت، سپس به بررسی تفاوت بین این دو و نظر متخصصین این دو حرفه می‌پردازیم..
UI چیست؟
در دهه‌ی ۷۰ میلادی، اگر می‌خواستید از یک کامپیوتر استفاده کنید، مجبور به استفاده از یک اینترفیس خط فرمان بودید که شبیه مورد زیر بود:
امکان خرید یک کامپیوتر با داشتن عناصر گرافیکی، آیکون‌ها، دکمه‌ها یا یک موس وجود نداشت. از نظر تجاری چنین چیزهایی وجود نداشتند. برای مجبور کردن کامپیوتر در انجام کاری که می‌خواهید، بایستی با استفاده از یک زبان برنامه‌نویسی با آن صحبت می‌‌کردید. سپس در سال ۱۹۸۱، گروهی از دانشمندان علم کامپیوتر در شرکت Xerox PARC از Xerox Star رونمایی کردند. یک کامپیوتر شخصی که اولین اینترفیس کاربری گرافیکی (GUI) را داشت. این کامپیوتر از پنجره‌ها، آیکون‌ها، منوهای کشویی، دکمه‌ها و کادرهای گزینشی (چک‌باکس‌ها - checkboxes) استفاده می‌کرد. و به کاربران اجازه‌ی باز، انتقال و پاک کردن فایل‌ها را می‌داد.
ممکن است چنین قابلیت‌هایی در مقایسه با امکانات امروزی چیز زیادی نباشد. ولی در مراحل اولیه‌ی دوران محاسبات شخصی، این GUI به معنای یک تحول بود. وجود آن به این معنا بود که دیگر نیازی نیست برای استفاده از یک کامپیوتر به نوشتن کد تکیه داشته باشید و در نتیجه مردم بیشتری قدرت استفاده از کامپیوتر را داشتند. تیم شرکت Apple Computer به توسعه و گسترش ایده‌ی این GUI ادامه دادند. و در سال ۱۹۸۴، آن‌ها از مکینتاش رونمایی کردند و اولین کامپیوتر رومیزی موفقی که از یک رابط (اینترفیس) با چندین پنجره و موسی با قدرت اشاره و کلیک، استفاده می‌کرد.
ظهور این GUI به معنای شکل‌گیری نیاز به نسل جدیدی از طراحان بود، طراحانی که کار خود را معطوف به رابط گرافیکی یک کامپیوتر شخصی کنند. و در همین زمان بود که طراحان رابط‌کاربری پا به عرصه گذاشتند. در طول چند دهه‌ی اخیر این رشته بارها متحول شده است و در آینده نیز این روند ادامه خواهد داشت. طراحان امروزی UI در حال کار بر روی وب‌سایت‌ها، اپلیکیشن‌ها، گجت‌های پوشیدنی و سایر برنامه‌ها هستند. مسئولیت آن‌ها ممکن است انجام کارهایی نظیر طراحی لایه‌بندی اینترفیس یک محصول دیجیتالی و عناصر بصری در تمامی صفحات نمایشگر آن باشد.
UX چیست؟
یک دانشمند علوم شناختی به اسم Don Norman (نورمن دان) در اوایل دهه‌ی ۹۰، زمانی که نایب رییس گروه فناوری پیشرفته در شرکت اپل بود، اصطلاح تجربه کاربری (UX) را به کار برد. به صورت رسمی تعریف او از این اصطلاح به این شرح است:
تجربه‌ی کاربری تمامی جنبه‌های تعامل کاربر نهایی را با یک شرکت، خدمات و محصولات آن در بر می‌گیرد.
او در ایمیلی که منشا این اصطلاح را توضیح می‌داد، این چنین نوشت:
دلیل ابداع این اصطلاح به این خاطر بود که من فکر کردم اینترفیس انسانی و کاربرپذیری اصطلاحات بسیار محدودی هستند و من می‌خواستم تمامی جنبه‌های تجربه‌ی فردی با یک سیستم را بیان کنم، از جمله طراحی صنعتی، گرافیکی، اینترفیس، تعامل فیزیکی و برخوردهای دستی.
از آن زمان به بعد، این اصطلاح به صورت گسترده‌ای استفاده شده است. آن‌قدر زیاد که شاهد آغاز از دست رفتن معنای آن هستیم. طبق تعریف، تجربه‌ی کاربری محدوده‌ی وسیعی از رشته‌ها را در بر می‌گیرد، و درک صحیح آن برای خیلی از افراد سخت است. ولی در ارزیابی که اخیرا انجام گرفته است، نورمن ترکیب مواد خامی که برای به دست آوردن یک تجربه‌ی کاربری با کیفیت بالا استفاده می‌شود را توضیح داد:
اولین پیش‌نیاز برای یک تجربه‌ی کاربری بی‌نظیر برآورده‌سازی نیازهای دقیق مشتری، بدون اذیت یا آزار او، است. سپس ساده‌بودن و شیکی عناصری به میان می‌آیند که باعث تولید محصولاتی می‌شوند که داشتن و استفاده از آن‌ها با لذت همراه است.
تجربه‌ی کاربری واقعی فراتر از ارائه‌ی چیزی که مشتریان می‌خواهند یا می‌گویند یا فراهم کردن لیستی از امکانات، است. برای به دست آوردن تجربه‌ی کاربری با کیفیت بالا در محصولات یک شرکت بایستی ترکیب بی‌نقصی از خدمات چندین رشته به چشم بخورد از جمله مهندسی، بازاریابی، طراحی صنعتی و گرافیکی و طراحی اینترفیس.
UX به اینترفیس بصری محصول شما محدود نیست. مفهومی است که ابعاد زیادی دارد و کل مسیری که یک فرد در آن گام بر می‌دارد را شامل می‌شود، از جمله:
- مسیری که آن‌ها در کشف محصول شرکت شما طی می‌کنند
- سلسله اعمالی که آن‌ها به منظور تعامل با اینترفیس محصول شما لحاظ می‌کنند
- اندیشه‌ها و احساساتی که در آن‌ها به دنبال سعی در کامل کردن وظایف‌شان، شکل می‌گیرد
- احساس، تاثیری که در یک نمای کلی در آن‌ها به دنبال تعامل با محصول شما به وجود می‌آید
طراحان تجربه‌ی کاربری مسئول ایجاد این اطمینان هستند که یک شرکت ارائه دهنده‌ی خدمات یا محصولی است که با نیازهای مشتری همخوانی دارد و به آن‌ها اجازه می‌دهد به شکل بی‌نقصی به نتیجه‌ی مطلوب‌شان دست پیدا کنند. آن‌ها ممکن است این کار را با انجام تحقیق در رابطه با کاربر انجام دهند تا بتوانند تا جای ممکن در رابطه با کاربر محصول اطلاعات داشته باشند و سپس از این اطلاعات برای طراحی الگوهای اولیه و طرح‌های کلی استفاده کنند تا به کاربر کمک شود از نقطه‌ی A به نقطه‌ی B برسد.
رابط‌کاربری چه تفاوتی با تجربه کاربری دارد؟
در یک جمع‌بندی نورمن دان و جیکوب نیلسن (Jakob Nielsen) بی‌شک کاملی این تفاوت را توضیح می‌دهند:
فرق گذاشتن بین تجربه‌ی کاربری کامل از رابط کاربری (UI) مهم است، حتی با آن‌که رابط کاربری یقینا بخش بسیار مهمی از طراحی است.
به عنوان مثال، وب‌سایتی را که دارای بخشی برای نقد فیلم است را در نظر بگیرید. حتی اگر رابط کاربری برای یافتن یک فیلم کامل باشد، اگر دیتابیس این فیلم تنها حاوی فیلم‌های عرضه شده توسط استودیوهای بزرگ باشد، برای کاربری که به دنبال کسب اطلاعاتی در رابطه با عرضه‌ی یک فیلم مستقل و کوچک است، با UX ضعیفی روبرو هستیم. گوگل یک نمونه‌ی خوب دیگر است. اینترفیس آن ساده است و واقعا چیز خاصی در این UI به جز یک لوگو، یک کادر جستجو، چند دکمه و یک صفحه‌ی نتایج جستجو به چشم نمی‌خورد.
ولی زمانی که شما در آن کادر جستجو چیزی تایپ می‌کنید، به تقریبا تمام دانش دیجیتالی شده‌ی انسانی در کسری از ثانیه دسترسی دارید.
حالا تصور کنید اگر قرار باشد به دنبال هر بار جستجو در گوگل نشان دادن نتایج ۱۵ ثانیه طول بکشد، شما دیگر قادر به پیدا کردن فوری جواب سوال خود نخواهید بود. حتی اگر این اینترفیس فرقی نکرده باشد، تجربه‌ی تعامل شما با گوگل به شکل بارزی متفاوت خواهد بود. ولی نظیر اکثر چیزها در زندگی، برداشت افراد مختلف از این موضوع، متفاوت است. بنابراین ما با بعضی از افراد متخصص و با استعداد در صنعت فناوری تماس برقرار کرده‌ایم تا نظر آن‌ها را بدانیم.
نظر آن‌ها در رابطه با تفاوت بین UX و UI به صورت زیر است:
Ken Norton - یکی از شرکای شرکت Google Ventures، مدیر سابق بخش محصولات گوگل:
UX بر سفر کاربر در حل یک مشکل تمرکز دارد، در حالی‌که تمرکز UI بر به نظر آمدن ظاهری و عملکرد یک محصول است
Andy Budd - بنیان‌گذار شرکت Clearleft، بنیان‌گذار شرکت UX London
یک طراح UX نگران جنبه‌های مفهومی فرآیند طراحی است، و کار تمرکز بر عناصر ملموس‌تر را بر عهده‌ی طراح UI می‌گذارد
Craig Morrison – رییس بخش محصول در شرکت RecordSetter، بنیان‌گذار شرکت Usability H
تفاوتی بین طراحی تجربه‌ی کاربری و رابط کاربری وجود ندارد چون این دو مقوله قابل قیاس با یکدیگر نیستند
Patrick Neeman – رییس بخش طراحی محصول در شرکت Apptio، بنیان‌گذار Usability Counts
UI به طور کلی در رابطه با طراحی بخش بصری و طراحی اطلاعات در اطراف نمایشگرها است. UX در رابطه با این تجربه‌ی کامل است و ممکن است حتی در رابطه با صفحه نمایشگر نباشد
معمولا، طراحی UX مقدم بر طراحی UI واقع می‌شود زیرا ابتدا بایستی تحقیق کنید، طرح‌های مختلف بکشید و جریان‌های کاری متداول را در نظر بگیرید. سپس زمانی که این کارها را انجام دادید بایستی بر روی طراحی رابط‌کاربری کار کنید تا تمامی این بخش‌ها را در کنار هم قرار دهید تا یک محصول زیبا و به خوبی طراحی شده شکل بگیرد.